Tulisan Jawi mempunyai peranan penting dalam sejarah Melayu. Walaupun tulisan Rumi lebih mendominasi pada masa kini, tulisan Jawi masih mempunyai nilai budaya dan sejarah tersendiri. Usaha memulihara tulisan Jawi perlu dilaksanakan supaya tulisan warisan ini terus hidup dan terpelihara. Keong Kyoung Seock (1990) menyatakan bahawa zaman kesusasteraan dahulu merupakan wahana masyhur bagi tulisan Jawi. Nilai tulisan Jawi sangat bernilai dan harus dipelihara oleh setiap orang. Sistem tulisan Jawi merupakan suatu proses adaptasi yang diubah suai daripada sistem tulisan Arab (Hamdan, 1992).
Perkembangan tulisan Jawi telah mendorong tulisan ini tumbuh dengan melata di Tanah Melayu, iaitu pada Zaman Kesultanan Melayu Pasai, Zaman Kesultanan Melayu Melaka, Zaman Kesultanan Melayu Johor dan tulisan Jawi yang ditemui pada Batu Bersurat Terengganu.
Melihat kepada perkembangan pada Zaman Kesultanan Melayu Pasai, tulisan Jawi mengalami perkembangan pesat seiring dengan penyebaran Islam di Nusantara pada abad ke-13. Zaman kesultanan ini merupakan zaman kerajaan Melayu Islam pertama di Kepulauan Melayu dan berperanan penting dalam merumus serta mencipta aksara Jawi, iaitu tulisan Arab yang disesuaikan dengan bahasa Melayu. Tulisan Jawi digunakan secara meluas dalam pelbagai bidang, termasuklah penulisan kitab agama dan urusan pentadbiran seperti tafsir “al-Baidawi”. Merujuk kepada pendapat Amat Johari Moain (1996), tulisan Melayu telah digunakan oleh orang Melayu dalam pelbagai lapangan dan kegiatan penulisan. Faktor inilah yang menjadikan tulisan Jawi kian berkembang.
Pada zaman keagungan Kesultanan Melayu Melaka pula, yakni pada abad ke-15, tulisan Jawi mencapai kemuncak penggunaannya sebagai medium utama penulisan dan digunakan dalam pelbagai aspek kehidupan masyarakat. Sebagai pusat perdagangan dan penyebaran Islam yang penting di rantau ini, Melaka memainkan peranan utama dalam mempopularkan tulisan Jawi. Tulisan Jawi digunakan secara meluas dalam pelbagai urusan seperti pentadbiran, surat-menyurat diraja, penulisan karya sastera dan penyebaran ilmu agama. Sebagai contoh, surat-surat diraja akan ditulis, dihiasi dan disampaikan dengan penuh istiadat menggunakan tulisan Jawi. Selain itu, karya-karya sastera seperti Hikayat Hang Tuah dan Hikayat Raja-raja Pasai juga ditulis dalam tulisan Jawi. Hal ini menunjukkan peranan penting tulisan tersebut dalam dokumentasi sejarah dan sastera Melayu. Penggunaan tulisan Jawi pada masa ini bukan sahaja memudahkan penyebaran ilmu dan komunikasi, tetapi juga memperkukuh identiti budaya dan tamadun Melayu.
Pada zaman Kesultanan Melayu Johor, tulisan Jawi memainkan peranan penting dalam pelbagai aspek kehidupan masyarakat Melayu. Tulisan Jawi digunakan secara meluas dalam urusan pentadbiran, perundangan dan hubungan diplomatik. Hukum Kanun Johor pula merupakan kod undang-undang negeri yang ditulis sepenuhnya dalam tulisan Jawi. Pada tahun 1719, Sultan Abdul Jalil IV mengutuskan surat dalam tulisan Jawi kepada Raja Louis XV dari Perancis, dan ini menunjukkan bahawa penggunaan tulisan Jawi merentas hubungan antarabangsa. Penggunaan tulisan Jawi yang meluas ini telah membantu memperkukuh identiti budaya.
Salah satu faktor perkembangan tulisan Jawi ialah penemuan Batu Bersurat Terengganu, bertarikh sekitar 1303 Masihi dan merupakan bukti tertua penggunaan tulisan Jawi dalam dunia Melayu. Hal ini turut menjelaskan soal perkembangan awal tulisan Jawi dalam urusan pentadbiran dan agama Islam. Batu bersurat ini mengandungi teks yang ditulis dalam tulisan Jawi dengan pengaruh Arab. Sistem tulisan ini telah berkembang dan berperanan merakamkan hukum Islam dan undang-undang yang diamalkan pada zaman itu. Inskripsi pada Batu Bersurat Terengganu membuktikan bahawa Islam telah bertapak kukuh di Tanah Melayu lebih awal daripada yang dianggarkan sebelum ini, menurut kata Ahmat (1992).
Faktor-faktor yang disebutkan di atas menjadi penyebab kepada berkembangnya tulisan Jawi di tanah air. Ketika ini, tulisan Jawi kurang digunakan namun masih bertahan. Siapakah yang harus mempertahankan tulisan Jawi? Semestinya, kita! Kita harus bersedia dan bertanggungjawab untuk memperkembangkan penggunaan tulisan Jawi di tanah air.
