Wanita Kelantan terkenal dengan kebolehan berdikari dalam bidang ekonomi, terutamanya dalam keusahawanan. Tradisi ini dapat ditelusuri sejak era pemerintahan Cik Siti Wan Kembang, yang memainkan peranan penting dalam membentuk budaya berniaga dalam kalangan wanita Kelantan. Kajian ini menganalisis faktor sejarah dan budaya yang menyumbang kepada kecekapan ekonomi wanita Kelantan serta bagaimana pemerkasaan mereka dalam perniagaan berkembang dalam era moden. Hasil kajian menunjukkan bahawa kejayaan wanita Kelantan dalam keusahawanan dipengaruhi oleh warisan sejarah yang kaya, penggunaan strategi pemasaran yang efektif, serta keupayaan menyesuaikan diri dengan perubahan teknologi dan ekonomi. Kajian ini turut mengenal pasti beberapa cabaran utama yang dihadapi, seperti persaingan pasaran yang sengit, kekangan modal dan adaptasi terhadap teknologi digital. Oleh itu, beberapa strategi dicadangkan bagi memastikan kelangsungan dan pengukuhan peranan wanita Kelantan dalam ekonomi masa depan, termasuk pemerkasaan melalui pendidikan, sokongan kewangan, dan pengukuhan jaringan perniagaan. Dengan mengambil kira peranan penting wanita Kelantan dalam ekonomi, kajian ini menyumbang kepada pemahaman yang lebih mendalam tentang keupayaan mereka dalam membina perniagaan yang lestari serta mengukuhkan kedudukan mereka sebagai pemimpin dalam sektor keusahawanan di Malaysia.
Pengenalan
Wanita Kelantan sering dikaitkan dengan kecekapan dalam bidang keusahawanan, menjadikan mereka antara kumpulan wanita paling berdikari di Malaysia. Mereka menguasai pelbagai sektor ekonomi, termasuk perniagaan pasar, Perusahaan Kecil dan Sederhana (PKS) serta perniagaan digital. Menurut Anis Solehin et.al (2020), pemerkasaan wanita Kelantan dalam ekonomi bukan sahaja didorong oleh faktor ekonomi semata-mata, tetapi juga oleh warisan sejarah yang berakar dalam budaya negeri ini. Keunikan wanita Kelantan dalam bidang perniagaan telah lama menjadi subjek kajian dalam bidang ekonomi dan sosiologi, menunjukkan bagaimana mereka membentuk ekosistem perniagaan yang kukuh serta menyumbang secara signifikan kepada ekonomi negeri dan negara. Sejarah membuktikan bahawa wanita Kelantan bukan sekadar pelengkap kepada sektor ekonomi, tetapi merupakan pemacu utama dalam perniagaan dan perdagangan sejak zaman Kesultanan Melayu. Kewujudan pasar-pasar utama seperti Pasar Siti Khadijah di Kota Bharu, yang didominasi oleh peniaga wanita mencerminkan bahawa mereka telah berjaya membina rangkaian ekonomi yang mantap. Budaya perniagaan ini bukan sekadar hasil daripada keperluan ekonomi, tetapi turut dipengaruhi oleh faktor sosial, budaya dan sejarah yang menjadikan wanita Kelantan lebih berdikari dan berdaya saing. Tambahan lagi, menurut Haryati (2014), kelangsungan dan kecekapan wanita Kelantan dalam bidang ekonomi mempunyai kaitan yang erat dengan era pemerintahan Cik Siti Wan Kembang, seorang raja wanita yang memerintah Kelantan pada abad ke-17. Pemerintahannya bukan sahaja menonjolkan peranan wanita dalam kepimpinan, tetapi juga membentuk asas kepada budaya berdikari dalam kalangan wanita Kelantan. Dikisahkan bahawa baginda memiliki kebijaksanaan dalam menguruskan perdagangan dan diplomasi, yang kemudiannya diwarisi oleh wanita Kelantan dalam mengembangkan ekonomi mereka. Keunikan ini menjadikan negeri Kelantan sebagai salah satu pusat perdagangan yang penting di rantau Nusantara dan wanita telah memainkan peranan yang aktif dan signifikan dalam hal berkenaan.
Pengaruh Warisan Cik Siti Wan Kembang
Menurut Zahirwan Halim et.al (2018), Cik Siti Wan Kembang, yang dipercayai memerintah Kelantan pada abad ke-17 dikenali sebagai pemimpin yang berpengaruh dalam perdagangan dan hubungan diplomatik antarabangsa. Pemerintahannya telah menjadikan Kelantan sebagai pusat perdagangan yang penting di rantau ini, menarik pedagang dari pelbagai negara, termasuk Arab, China dan Kepulauan Melayu. Kehebatan beliau dalam menguruskan perdagangan menunjukkan bahawa wanita bukan sahaja boleh berperanan sebagai pemimpin politik tetapi juga sebagai pemacu ekonomi yang berdaya saing. Salah satu elemen penting dalam pemerintahan Cik Siti Wan Kembang ialah keterbukaan beliau terhadap peranan wanita dalam pentadbiran dan ekonomi. Dikisahkan bahawa baginda dikelilingi oleh golongan wanita yang kuat dan berdikari, yang turut terlibat dalam urusan pentadbiran negeri serta aktiviti perdagangan. Hal ini memberikan gambaran bahawa wanita Kelantan pada zaman itu sudah mula memainkan peranan yang signifikan dalam bidang ekonomi dan keusahawanan. Simbol kijang yang terdapat pada mata wang emas Kelantan dipercayai mempunyai kaitan dengan pemerintahan Cik Siti Wan Kembang dan menjadi sebahagian daripada identiti negeri ini. Kijang sering dikaitkan dengan kelincahan dan kecerdasan, mencerminkan sifat-sifat keusahawanan yang diperlukan untuk berjaya dalam bidang perniagaan. Oleh itu, mata wang ini bukan sekadar alat pertukaran ekonomi, tetapi juga lambang kepada kecekapan ekonomi Kelantan dan peranan penting wanita dalam membangunkan sektor perdagangan negeri ini. Pengaruh Cik Siti Wan Kembang terhadap budaya keusahawanan wanita Kelantan juga boleh dilihat dalam cara masyarakat negeri ini mengekalkan sistem perdagangan tradisional yang didominasi oleh wanita. Misalnya, Pasar Siti Khadijah di Kota Bharu yang terkenal sebagai pasar yang hampir sepenuhnya diuruskan oleh peniaga wanita, mencerminkan kesinambungan budaya perniagaan yang telah wujud sejak ratusan tahun lalu. Seperti mana pemerintahan Cik Siti Wan Kembang membuka peluang kepada wanita untuk terlibat dalam perdagangan, masyarakat Kelantan hari ini terus mengiktiraf dan menghargai sumbangan wanita dalam sektor ekonomi.
Selain itu, kepimpinan Cik Siti Wan Kembang juga memberikan kesan terhadap nilai-nilai keusahawanan yang diwarisi oleh wanita Kelantan. Prinsip keberanian, kebijaksanaan dalam membuat keputusan, serta daya tahan dalam menghadapi cabaran ekonomi adalah antara nilai yang terus menjadi pegangan usahawan wanita Kelantan sehingga ke hari ini (Mohd Firdaus, 2018). Oleh sebab itu, tidak hairan jika wanita Kelantan lebih cenderung untuk terlibat dalam perniagaan sendiri berbanding memilih pekerjaan makan gaji, kerana mereka telah lama dipengaruhi oleh budaya keusahawanan yang diwarisi sejak zaman pemerintahan Cik Siti Wan Kembang. Di samping itu, pengaruh Cik Siti Wan Kembang juga dapat dilihat dalam perkembangan sektor perniagaan moden yang melibatkan wanita Kelantan. Banyak usahawan wanita dari Kelantan telah berjaya membina jenama mereka sendiri dalam pelbagai industri, termasuk fesyen, kecantikan, makanan dan perniagaan digital. Kejayaan mereka tidak hanya bergantung kepada modal dan kepakaran, tetapi juga kepada mentaliti dan nilai-nilai keusahawanan yang telah tertanam dalam budaya masyarakat mereka sejak berabad-abad lamanya.
Kajian Kes: Kejayaan Usahawan Wanita Kelantan
1. Noor Neelofa Mohd Noor (Naelofar Hijab)
Noor Neelofa Mohd Noor atau lebih dikenali sebagai Neelofa, merupakan salah seorang usahawan wanita Kelantan yang berjaya dalam industri fesyen Muslimah. Dilahirkan di Pasir Mas, Kelantan, Neelofa memulakan karier sebagai seorang selebriti sebelum menceburi bidang keusahawanan. Beliau menubuhkan jenama Naelofar Hijab pada tahun 2014 dengan matlamat untuk menawarkan tudung yang bergaya, praktikal dan mampu milik kepada wanita Muslimah. Salah satu faktor utama kejayaan Neelofa ialah kebijaksanaannya dalam memanfaatkan pemasaran digital dan media sosial. Naelofar Hijab berjaya menembusi pasaran antarabangsa kerana strategi pemasaran yang bijak, termasuk penggunaan pempengaruh pemasaran (influencer marketing), pengiklanan berkesan di platform digital seperti Instagram dan Facebook, serta penglibatan Neelofa sendiri dalam mempromosikan produk secara aktif. Hal ini membolehkan jenama Naelofar Hijab mendapat pengiktirafan bukan sahaja di Malaysia, tetapi juga di negara-negara seperti Indonesia, Brunei dan Timur Tengah. Selain itu, kejayaan Naelofar Hijab juga berpunca daripada pemahaman Neelofa terhadap trend fesyen Muslimah yang sentiasa berubah. Dengan menawarkan pelbagai koleksi hijab yang moden dan kontemporari, beliau berjaya menarik perhatian pelbagai lapisan masyarakat, termasuk golongan muda yang ingin menggabungkan nilai Islam dengan gaya fesyen terkini. Sehingga kini, Naelofar Hijab terus berkembang dan menjadi antara jenama hijab tempatan yang paling berjaya di peringkat antarabangsa. Kejayaan Neelofa menjadi bukti bahawa wanita Kelantan mampu mencipta nama dalam industri yang kompetitif melalui inovasi dan strategi perniagaan yang kukuh.
2. Dato’ Seri Vida (Vida Beauty Sdn. Bhd.)
Dato’ Seri Dr. Hasmiza Othman atau lebih dikenali sebagai Dato’ Seri Vida, merupakan seorang lagi usahawan wanita Kelantan yang berjaya dalam industri kecantikan. Beliau terkenal dengan produk kecantikan jenamanya, Qu Puteh, yang mendapat sambutan luar biasa di Malaysia dan beberapa negara jiran. Kejayaan Dato’ Seri Vida dalam perniagaan didorong oleh beberapa faktor utama, termasuk strategi pemasaran agresif yang unik dan keberaniannya dalam menampilkan personaliti yang luar biasa. Beliau sering menggunakan pendekatan penjenamaan peribadi (personal branding), iaitu keperibadiannya yang flamboyan dan penuh keyakinan menjadi elemen utama dalam kempen pemasaran produk. Pendekatan ini berkesan kerana telah membantu produk beliau menonjol dalam pasaran yang kompetitif dan memberikan daya tarikan tersendiri kepada jenama Vida Beauty. Selain itu, Dato’ Seri Vida juga terkenal dengan inovasi dalam produk kecantikannya. Beliau memahami permintaan pasaran dan sentiasa memperkenalkan formula baharu yang memenuhi kehendak pengguna. Qu Puteh, misalnya, menjadi terkenal kerana menampilkan konsep kecantikan yang dikaitkan dengan kulit cerah dan berseri, sesuatu yang diminati oleh ramai pengguna di Malaysia dan rantau Asia. Selain kecemerlangannya dalam keusahawanan, Dato’ Seri Vida juga sering terlibat dalam aktiviti kebajikan dan penajaan, termasuk dalam bidang sukan dan hiburan. Usahanya dalam memperkasakan jenama beliau melalui pelbagai saluran menjadikannya sebagai salah seorang ikon usahawan wanita Kelantan yang paling berjaya dalam bidang kecantikan dan gaya hidup.
Usahawan Pasar Siti Khadijah
Selain kejayaan dalam perniagaan moden, wanita Kelantan juga menguasai sektor perniagaan tradisional, terutamanya dalam bidang perdagangan pasar. Salah satu contoh terbaik ialah Pasar Siti Khadijah di Kota Bharu yang sangat terkenal kerana didominasi oleh peniaga wanita. Pasar ini merupakan pusat perniagaan yang penting bagi ekonomi Kelantan dengan lebih 70% daripada peniaga di sini terdiri daripada wanita. Mereka menjalankan pelbagai jenis perniagaan, termasuk menjual barangan basah seperti ikan dan sayur-sayuran, hasil tani, kuih-muih tradisional, pakaian dan perhiasan. Kejayaan mereka dalam bidang ini merupakan hasil daripada pengalaman turun-temurun, iaitu kemahiran berniaga yang diwarisi daripada generasi terdahulu. Salah satu faktor utama kejayaan peniaga wanita di Pasar Siti Khadijah ialah keupayaan mereka dalam pengurusan kewangan dan rangkaian sosial yang kuat. Mereka tidak hanya berniaga secara individu tetapi turut membentuk komuniti peniaga yang saling menyokong antara satu sama lain. Sokongan ini merangkumi perkongsian modal, bantuan dalam pengurusan perniagaan serta jaringan pelanggan yang luas.
Selain itu, wanita di Pasar Siti Khadijah juga menunjukkan daya tahan yang tinggi dalam menghadapi cabaran ekonomi seperti turun naik harga barangan, persaingan yang sengit dan perubahan trend pengguna. Mereka bijak dalam menyesuaikan diri dengan keadaan pasaran serta memperkenalkan inovasi dalam perniagaan mereka. Contohnya, ramai peniaga kini mula menggunakan platform digital seperti Facebook dan WhatsApp untuk menjual produk mereka secara dalam talian, membuktikan bahawa keusahawanan tradisional di Kelantan mampu berkembang mengikut arus perubahan zaman. Kejayaan wanita di Pasar Siti Khadijah bukan sahaja menggambarkan kecekapan mereka dalam perniagaan, tetapi juga mencerminkan peranan penting wanita dalam menyumbang kepada ekonomi negeri Kelantan. Mereka menjadi bukti bahawa walaupun dalam sektor perniagaan kecil, semangat keusahawanan yang tinggi mampu membawa kejayaan yang besar.
Faktor Kejayaan Keusahawanan Wanita Kelantan
Warisan Sejarah dan Budaya
Kelantan mempunyai sejarah panjang dalam perdagangan dan keusahawanan yang berakar umbi sejak zaman Kesultanan Melayu. Salah satu tokoh penting dalam sejarah Kelantan ialah Cik Siti Wan Kembang, pemerintah Kelantan pada abad ke-17, yang dikenali sebagai pemimpin berwibawa serta pemacu utama ekonomi negeri pada ketika itu. Di bawah pemerintahannya, Kelantan menjadi pusat perdagangan yang penting, menarik pedagang dari pelbagai wilayah termasuk Arab, China dan Nusantara. Peninggalan sejarah seperti simbol kijang pada mata wang emas Kelantan juga menunjukkan betapa pentingnya aktiviti perdagangan dalam kehidupan masyarakat negeri ini. Warisan ini bukan sahaja membentuk sistem ekonomi Kelantan, tetapi juga memberikan pengaruh besar terhadap budaya masyarakatnya. Wanita Kelantan secara turun-temurun telah dididik dengan nilai keusahawanan dan berniaga dianggap sebagai suatu kebiasaan dan bukan sekadar pilihan. Sejak dari kecil, ramai wanita di Kelantan telah terdedah kepada dunia perniagaan melalui keluarga mereka, sama ada dalam sektor makanan, tekstil atau perniagaan pasar. Keunikan budaya ini menjadikan wanita Kelantan lebih berani mengambil risiko dalam perniagaan dan tidak bergantung sepenuhnya kepada lelaki sebagai penyumbang utama ekonomi keluarga. Bahkan, dalam banyak kes, wanita menjadi pemimpin dalam perniagaan keluarga, dengan suami atau anak-anak lelaki bertindak sebagai pembantu dalam operasi perniagaan harian.
Strategi Pemasaran Berkesan
Dalam era digital, keupayaan untuk memasarkan produk dan perkhidmatan secara berkesan merupakan kunci kejayaan sesebuah perniagaan. Wanita Kelantan telah membuktikan bahawa mereka bukan sahaja mahir dalam perniagaan tradisional, tetapi juga bijak menyesuaikan diri dengan teknologi dan strategi pemasaran moden. Salah satu strategi utama yang digunakan ialah pemasaran melalui media sosial seperti Facebook, Instagram, TikTok dan WhatsApp. Usahawan seperti Neelofa (pengasas Naelofar Hijab) dan Dato’ Seri Vida (pengasas Vida Beauty) telah menunjukkan bahawa media sosial boleh menjadi alat yang berkuasa untuk memperluas pasaran dan meningkatkan jualan. Ramai usahawan wanita Kelantan menggunakan teknik penjenamaan peribadi (personal branding), iaitu apabila mereka sendiri menjadi wajah kepada jenama mereka. Dengan cara ini, pelanggan dapat melihat keperibadian dan nilai yang dibawa oleh perniagaan mereka, menjadikan produk lebih mudah diingati dan dipercayai. Selain itu, jualan secara langsung melalui siaran langsung (live streaming) di media sosial semakin popular dalam kalangan usahawan wanita Kelantan. Teknik ini bukan sahaja membolehkan mereka berinteraksi secara langsung dengan pelanggan, tetapi juga membantu mereka menjana pendapatan yang lebih tinggi dalam masa yang singkat. Bagi perniagaan yang lebih kecil, ramai wanita Kelantan menggunakan aplikasi seperti Shopee dan Lazada untuk menjual produk mereka ke pasaran yang lebih luas. Hal ini menunjukkan bahawa mereka tidak hanya bergantung kepada pelanggan tempatan tetapi juga berusaha untuk menembusi pasaran nasional dan antarabangsa.
Sikap Berdikari dan Daya Tahan
Wanita Kelantan terkenal dengan mentaliti berdikari dan daya tahan yang tinggi, yang merupakan faktor utama kejayaan mereka dalam bidang perniagaan. Mereka tidak mudah berputus asa walaupun berdepan dengan pelbagai cabaran seperti persaingan sengit, krisis ekonomi atau perubahan dalam trend pasaran. Mentaliti ini telah dibentuk sejak zaman dahulu, apabila wanita Kelantan sering mengambil peranan utama dalam ekonomi keluarga. Mereka tidak bergantung sepenuhnya kepada lelaki untuk menyara keluarga, sebaliknya berusaha sendiri untuk mencari rezeki melalui perniagaan. Sikap berdikari ini juga jelas dalam keupayaan mereka untuk mengurus kewangan dengan bijak. Wanita Kelantan terkenal dengan kebolehan mereka dalam mengurus wang hasil perniagaan, memastikan keuntungan digunakan untuk mengembangkan perniagaan atau disimpan sebagai simpanan masa depan. Tambahan pula, ramai wanita Kelantan mempunyai daya tahan yang kuat dalam menghadapi perubahan pasaran. Mereka sentiasa bersedia untuk menyesuaikan diri dengan keadaan semasa dan mencari peluang baharu untuk meningkatkan pendapatan. Contohnya semasa pandemik COVID-19, ramai usahawan wanita Kelantan berjaya menukar model perniagaan mereka daripada jualan fizikal kepada jualan dalam talian, membuktikan keupayaan mereka untuk menyesuaikan diri dalam situasi yang mencabar.
Cabaran Pemerkasaan dan Kearifan Wanita Kelantan
Akses kepada Modal dan Pembiayaan
Salah satu cabaran terbesar yang dihadapi oleh wanita Kelantan dalam perniagaan ialah kesukaran mendapatkan modal permulaan dan pembiayaan bagi mengembangkan perniagaan mereka. Walaupun terdapat pelbagai skim pembiayaan dan geran yang ditawarkan oleh kerajaan dan institusi kewangan seperti TEKUN Nasional, Amanah Ikhtiar Malaysia (AIM) dan SME Bank, tidak semua wanita dapat memenuhi syarat ketat yang dikenakan (Abdullah & Mohd Noor, 2020). Bagi wanita yang menjalankan perniagaan kecil-kecilan dari rumah atau di pasar, mereka sering menghadapi kesukaran untuk mendapatkan pinjaman daripada bank kerana ketiadaan rekod kewangan yang kukuh atau jaminan cagaran yang diperlukan. Hal ini menyebabkan mereka terpaksa bergantung kepada simpanan sendiri atau pinjaman daripada ahli keluarga, yang mungkin tidak mencukupi untuk mengembangkan perniagaan mereka (Ismail et al., 2022). Selain itu, cabaran birokrasi dalam proses permohonan pembiayaan juga menjadi halangan kepada wanita usahawan. Banyak dokumen dan prosedur yang perlu dipenuhi, menyebabkan ramai wanita berasa terbeban dan akhirnya tidak meneruskan permohonan pinjaman. Dalam jangka panjang, kekurangan modal ini boleh menghalang mereka daripada meningkatkan skala perniagaan atau meneroka peluang baharu dalam pasaran yang lebih besar.
Beban Tugas Domestik dan Cabaran Mengimbangi Peranan
Satu lagi cabaran utama yang dihadapi oleh wanita Kelantan dalam perniagaan ialah tanggungjawab domestik yang perlu diseimbangkan dengan pengurusan perniagaan. Dalam masyarakat Melayu tradisional, wanita masih memainkan peranan utama dalam urusan rumah tangga, termasuk mengurus anak-anak, memasak dan menjaga kebajikan keluarga. Walaupun perubahan sosial telah membawa kepada peningkatan penyertaan wanita dalam sektor ekonomi, peranan tradisional ini masih kekal sebagai satu tanggungjawab yang perlu dipikul oleh kebanyakan wanita. Kajian oleh Ahmad et al. (2022) menunjukkan bahawa ramai wanita usahawan di Kelantan mengalami tekanan emosi dan fizikal akibat beban berganda ini. Mereka bukan sahaja perlu memastikan perniagaan mereka berjalan lancar, tetapi dalam masa yang sama harus memenuhi keperluan keluarga, termasuk memastikan anak-anak mendapat penjagaan dan pendidikan yang sempurna. Keadaan ini sering kali menyebabkan keletihan mental dan fizikal, terutama bagi mereka yang tidak mempunyai sokongan yang mencukupi daripada pasangan atau ahli keluarga yang lain.
Tambahan pula, tekanan ini boleh memberikan kesan kepada produktiviti serta pertumbuhan perniagaan mereka. Sesetengah wanita mungkin terpaksa mengehadkan skala perniagaan mereka atau memilih untuk menjalankan perniagaan dari rumah bagi membolehkan mereka mengurus keluarga dengan lebih baik. Walau bagaimanapun, hal ini juga boleh mengehadkan peluang untuk mengembangkan perniagaan ke peringkat lebih besar.
Cadangan Pemerkasaan
Program Latihan dan Pembangunan
Latihan keusahawanan yang berstruktur dan komprehensif amat penting bagi memperkasakan wanita usahawan Kelantan, terutama dalam aspek pemasaran digital, pengurusan kewangan, inovasi produk dan daya saing perniagaan. Kursus keusahawanan digital yang lebih intensif perlu dipergiatkan bagi memastikan wanita usahawan tidak ketinggalan dalam arus transformasi teknologi global (Rahim & Fauziah, 2021). Dalam era digitalisasi, platform seperti Shopee, Lazada dan media sosial seperti Facebook, Instagram serta TikTok telah menjadi medium utama pemasaran. Kajian oleh Hassan et al. (2022) mendapati bahawa wanita usahawan yang menerima latihan pemasaran digital berupaya meningkatkan jualan mereka sehingga 30% dalam tempoh enam bulan. Oleh itu, program latihan keusahawanan harus lebih menyeluruh dan memberi penekanan kepada kemahiran praktikal seperti strategi pemasaran digital, teknik fotografi produk, penulisan iklan berkesan dan analisis data pelanggan.
Selain itu, program bimbingan (mentorship) dengan melibatkan usahawan wanita yang berjaya juga boleh membantu membentuk ekosistem pembelajaran yang lebih interaktif. Kajian oleh Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat (2023) menunjukkan bahawa program bimbingan yang sistematik dapat meningkatkan keyakinan diri wanita dalam mengendalikan perniagaan dan mempercepat pertumbuhan perniagaan mereka.
Sokongan Pembiayaan
Akses kepada modal dan pembiayaan merupakan salah satu faktor utama yang menentukan kejayaan atau kegagalan perniagaan wanita usahawan. Ramai usahawan wanita Kelantan menghadapi kekangan modal untuk mengembangkan perniagaan mereka, terutamanya dalam sektor Perniagaan Kecil dan Sederhana (PKS). Oleh itu, kerajaan dan institusi kewangan perlu memperluas skim bantuan kewangan dan geran khas bagi membantu mereka mendapatkan modal permulaan atau modal tambahan untuk mengembangkan perniagaan mereka (Ahmad et al., 2022). Beberapa program pembiayaan seperti Skim Pembiayaan Mikro oleh TEKUN Nasional dan Dana Keusahawanan Wanita di bawah Kementerian Pembangunan Usahawan dan Koperasi harus diperluas lagi dan dipermudahkan syarat permohonannya agar lebih ramai wanita usahawan dapat memanfaatkan kemudahan ini (Zulkifli & Aminah, 2023). Selain itu, kewujudan dana khas bagi wanita usahawan dalam sektor perniagaan digital juga boleh membantu mereka beralih kepada model perniagaan dalam talian yang lebih mampan. Kajian oleh Bank Negara Malaysia (2023) mendapati bahawa kurang daripada 40% usahawan wanita memperoleh pembiayaan daripada institusi kewanga dan menyebabkan mereka bergantung kepada pinjaman tidak formal yang mempunyai kadar faedah tinggi. Justeru, skim pembiayaan khas dengan kadar faedah rendah atau tanpa faedah boleh diperkenalkan bagi membantu wanita usahawan dalam meningkatkan daya saing perniagaan mereka.
Jaringan Perniagaan
Jaringan perniagaan yang kukuh boleh membantu wanita usahawan meningkatkan daya saing mereka sama ada melalui kolaborasi, perkongsian sumber atau pertukaran pengalaman dan pengetahuan. Penubuhan platform khusus untuk wanita usahawan Kelantan boleh menjadi satu langkah efektif dalam menghubungkan mereka dengan rakan perniagaan, pelabur serta mentor dalam industri (Halim & Siti, 2021). Sebagai contoh, pertubuhan seperti Persatuan Usahawan Wanita Kelantan boleh diwujudkan bagi menyediakan ruang untuk mereka berkongsi pengalaman, mendapatkan khidmat nasihat perniagaan dan membina jaringan perniagaan yang lebih luas. Kajian oleh Musa et al. (2022) menunjukkan bahawa wanita yang terlibat dalam kumpulan sokongan perniagaan lebih cenderung untuk bertahan dalam industri dan mampu meningkatkan keuntungan mereka sebanyak 25% dalam tempoh dua tahun. Selain itu, penglibatan wanita usahawan dalam pameran perdagangan dan ekspo perniagaan juga perlu diperkasakan bagi memberi mereka peluang untuk memasarkan produk mereka ke pasaran yang lebih luas. Dengan adanya rangkaian perniagaan yang lebih kukuh, wanita usahawan Kelantan bukan sahaja dapat memperluas pasaran mereka tetapi juga meningkatkan kredibiliti dan kepercayaan pelanggan terhadap jenama mereka.
Kesimpulan
Pemerkasaan dan kearifan wanita Kelantan dalam ekonomi bukan sekadar fenomena moden, tetapi merupakan kesinambungan daripada warisan sejarah yang kukuh serta budaya yang telah lama menyokong keusahawanan. Sejak era pemerintahan Cik Siti Wan Kembang, wanita Kelantan telah membuktikan kebolehan mereka dalam bidang perdagangan dan ekonomi, menjadikan mereka sebagai agen perubahan yang berpengaruh dalam masyarakat. Keupayaan mereka untuk berdikari, berinovasi dan mengadaptasi strategi perniagaan yang berkesan mencerminkan daya saing yang tinggi, sekali gus menjadikan mereka antara kelompok usahawan paling berdaya maju di Malaysia. Walaupun kejayaan ini harus diraikan, cabaran yang dihadapi oleh wanita Kelantan dalam perniagaan tidak boleh diabaikan. Tanggungjawab domestik yang masih dominan, persaingan dalam pasaran yang semakin sengit serta keperluan untuk menyesuaikan diri dengan perkembangan teknologi dan ekonomi global menuntut pendekatan yang lebih strategik dalam usaha pemerkasaan. Tanpa sokongan yang berterusan dalam bentuk akses kepada modal, pendidikan keusahawanan serta inisiatif digitalisasi, kelangsungan dan perkembangan, perniagaan mereka mungkin terjejas dalam jangka panjang.
Oleh itu, pemerkasaan wanita Kelantan perlu dilaksanakan secara holistik, melibatkan pelbagai pihak termasuk kerajaan, institusi kewangan dan badan bukan kerajaan bagi menyediakan persekitaran yang lebih kondusif untuk pertumbuhan ekonomi mereka. Inisiatif seperti bimbingan perniagaan, latihan pemasaran digital dan dasar sokongan kewangan yang lebih mesra usahawan wanita akan menjadi pemangkin kepada kejayaan yang lebih besar. Hanya dengan pendekatan yang menyeluruh dan progresif, legasi keusahawanan wanita Kelantan dapat terus berkembang dan kekal relevan dalam menghadapi cabaran era globalisasi yang semakin mencabar.
Rujukan
Ahmad, M., Zulkifli, R., & Aminah, S. (2022). Keusahawanan Wanita di Malaysia: Cabaran dan Peluang. Dewan Bahasa dan Pustaka.
Anis Solehin et al. (2020). Pemerkasaan Wanita dalam Ekonomi Kelantan. Jurnal Ekonomi Malaysia. Vol 2.
Halim, R., & Siti, N. (2021). Peranan Jaringan Perniagaan dalam Memperkasakan Usahawan Wanita. Journal of Business Studies, 12(1), 45-60.
Hassan, F., Noor, A., & Rahman, S. (2022). Pemasaran Digital dan Keusahawanan Wanita: Satu Kajian Kes di Malaysia. Universiti Malaya Press.
Haryati (2014). Cik Siti Wan Kembang: Pemerintahan dan Pengaruhnya terhadap Budaya Perniagaan Wanita Kelantan. Universiti Malaya.
Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat. (2023). Laporan Pembangunan Usahawan Wanita di Malaysia. KPWKM.
Mohd Firdaus (2018). Keusahawanan Wanita Kelantan: Analisis Strategi dan Cabaran. Jurnal Perniagaan Asia. Vol 1.
Musa, H., Rahim, A., & Fauziah, N. (2022). Peranan Mentorship dalam Kejayaan Usahawan Wanita di Malaysia. Journal of Entrepreneurial Studies, 10(2), 67-85.
Rahim, A., & Fauziah, N. (2021). Keusahawanan Digital dalam Kalangan Wanita Usahawan di Malaysia. Universiti Kebangsaan Malaysia Press.
Zahirwan Halim et al. (2018). Warisan Cik Siti Wan Kembang dalam Konteks Keusahawanan Moden. Universiti Kebangsaan Malaysia.
Zulkifli, R., & Aminah, S. (2023). Kajian Terhadap Keberkesanan Skim Pembiayaan untuk Usahawan Wanita. Penerbit Universiti Malaya.
